Цркви - секти и секуларизација

Во социологија на религијата како посебна дисциплина, доминира типологијата цркви – секти како еден вид на религиска организација. Се со цел подобра илустрација, ќе ги наведеме карактеристиките и на црквите и на сектите:

Црквата претставува голема бирократска и хиерархиска религиска организација која ги има следниве каракте-ристики:

а) Бара универзалност така што сите членови на едно општество, автоматски би се сметале и за членови на цр-квата (го држи верскиот монопол и не трпи конкуренција);

б) Црквата се одликува со висока организација и биро-кратија;

в) Црквата има образовано, професионално свештенство со полно работно време;

г) Членството во црквата се стекнува автоматски по пат на социјализација на децата;

Сектата пак, од друга страна се определува како издвоена и затворена религиска група која се одвоила од христи-јанската религија но притоа задржувајќи неколку фундаментални елементи од христијанството.  Името секта доаѓа од латинскиот збор secare, што значи дели, одвојува. Иако слична, сепак сектата застапува одредена спротивста-веност кон црквата, нејзиното учење, организација и власт. Ги има следниве карактеристики:

а) Сектата се смета за заедница на Избраниот;

б) Недоволна организација и бирократија;

в) Намерно е мала по големина и нема образовано свеште-нство;

г) Сектата се занимава со прашања за „оној” свет (рај, пекол, спасение и сл);

д) Членовите на сектите потекнуваат главно од пониските општествени слоеви

2. Секуларизација – е процес својствен за модерните индустриски и постиндустриски општества во кој религиозните верувања и идеи го губат општественото значење. Ослабувањето на влијанието на црквата се мери најчесто со бројот на посететители (верници) за време на празници и литургии и сл. Застапниците на процесот на секуларизација сметаат дека тоа е неизбежен процес односно последица од растежот и влијанието на индустриското општество и модернизацијата на културата. Имено, тие се убедени дека модерната наука доведе до ситуација во која традиционалните (религиозни) верувања се се помалку прифатливи, бидејќи влијанието на технологијата е огромно. Технологијата им даде на луѓето поголема контрола на околината, правејќи ја идејата за семоќниот Бог помалку значајна и прифатлива.

Веберовото сфаќање за религијата

Вебер, еден од најголемите теоретичари на социологија на религијата, смета дека религијата е еден вид на “раци-онализација„ на човековото страдање, односно дека религијата му дава смисла на човековиот живот кој е исполнет со страдање и неправда. Религијата ќе рече Вебер, нуди објаснување и оправдување на среќата и несреќата, бидејќи човекот ќе ги издржи и најголемите несреќи ако тие се стават во некој систем што дава смисла и значење.

Во едно од најпознатите дела, “Протестантска етика и духот на капитализмот„ Вебер ја објаснува врската помеѓу теолошката (религиска) доктрина на протестантите и развојот на модерниот капитализам. Протестантите верувале во идејата дека Бог одбира одреден број на луѓе за во рајот и пеколот, уште пред тие да се родат, и што и да направат тие луѓе, не можеле да влијаат врз Божјата одлука. Затоа сите протестанти живееле под огромен психолошки притисок да живеат праведно, ама не за да ја сменат Божјата одлука, туку да си докажат себе си и на другите дека баш тие се меѓу одбраните за во рајот. Еден од начините за таа цел бил еко-номскиот успех стекнат преку чесност, дисциплинираност, и кој се засновал врз тоа целото заштедено богатство да се реинвестира постојано. Имено протестантите сметале дека целта на стекнување на богатство не се потрошувачката и уживањето (хедонистички аспект), туку зголемување на ма-теријалното богатство (едно од етичките правила за испо-лнување на должноста кон Бог). Оттука, Вебер изведува заклучок дека модерниот капитализам е настанат како резултат на овие етички правила кај протестантите за штедење и реинвестирање. Меѓутоа, треба да се напомене дека Вебер е убеден дека протестантската етика не е при-чина за појавата на модерниот капитализам, ама е еден од нужните услови за неговото појавување.

Сфаќањето на Емил Диркем за религијата

Религијата е една од најтемелната и најсеопфатна активност на човекот бидејќи со неа, човекот сака да даде смисла на самиот живот, односно таа е реакција на човековата потрага по смислата. Религијата лежи во срцевината на сите култури и цивилизации. Според Диркем, религијата го родила сето она што е важно и суштинско за едно општество. Исто така, религијата обично се употребува да ги означи верувањата, однесувањата и општествените институции што имаат врска со размислувањата за следниве аспекти: потеклото, смислата и значењето на вселената, што се случува после смртта, постоење или барање на моќни, нечовечки суштества (духови, предци, ангели, демони и богови) и сл.

Но како прецизно да се дефинира религијата? Не може да се даде конкретна дефиниција за религијата бидејќи самиот термин е премногу општ. Па затоа, ќе наидете на дефиниции кои религијата ја определуваат како начин на живот на група на луѓе, или верување во нешто поголемо од човекот (Бог), па до сфаќање дека религијата е механизам за справување со нашиот страв од смртта (Фројд). Кога сме кај Фројд, да истакнеме и дека според него, корените на религијата лежат во нашата неспособност паметно и зрело да се справуваме со секојдневните проблеми. Религијата, ќе рече тој, прои-злегува од емоциите: страв, очај, неизвесност, стравопо-читување и сл.

Карл Маркс пак, ги лоцира корените на религијата во отуѓувањето (алиенација) кое настанува поради класите и класната борба. Тој за религијата ќе рече дека е опиум за народот алудирајќи на тоа дека религијата ги заслепува луѓето и не можат да носат рационални решенија, или дека религијата ја намалува болката (средство за смирување) кај угнетените (работниците).

Ние ќе се задржиме на Диркемовото сфаќање за религијата, според кое, религијата е вкоренета во разликата која ја прават сите општества помеѓу светите (сакрални) и световните (профани) ствари. Исто така, тој ја нагласува религијата како внатрешен систем за општествена контрола, кој своевремено, во поединецот го создава она чувство за морално обврска за почитување на правилата и нормите на едно општество. Тој дава една прилично сеопфатна дефиниција: религијата е цврсто поврзан систем на верувања и обичаи кој се однесува на светите, односно издвоените и забранетите ствари и кој ги поврзува луѓето во една морална заедница.

Во неговото најпознато дело “Елементарни облици на религискиот живот„ Диркем укажал дека тотемизмот е првиот облик на религиско верување. Тотемот е категорија на материјални објекти, кон кои примитивниот човек има суеверна почит, притоа верувајќи дека помеѓу него и секој член на кланот постои интимна и целосна, потполно специфична поврзаност.

На крајот, да ги истакнеме функциите кои Диркем ги наведува како суштински за религијата:

а) Кохезивна функција – религијата ги поврзува луѓето во една морална заедница;

б) Интегративна функција -  религијата помага за полесна интеграција (вклопување)

в) Колективна свест – религијата ги обединува луѓето со  помош на моралот и моралните правила

г) Религијата го дава вредносниот систем на едно општество и дава смисла и цел на човековиот живот.