Фактори на сиромаштија

Пред да се почне со објаснување на факторите на сиромаштија, неопходно е да се направи разлика помеѓу поимите “фактор„ и “причина„. Имено, причина за одреден феномен е нешто што директно придонесува за појава на одреден феномен, во конкретниот случај, тоа е сирома-штијата. Од друга страна, поимот фактор се однесува на нешто кое придонесува за да одреден феномен продолжи со постоење, со континуитет, откако е веќе произведен. Во ко-нкретниот случај, факторите на сиромаштија се оние појави или аспекти кои ги одржуваат условите под кои се појавува сиромаштијата.

Во социологијата, се со цел полесно толкување, направени се две групи на фактори кои влијаат на сиромаштијата:

1.      Социо – економски фактори каде што спаѓаат:

1.      Невработеност – се дефинира како состојба на неможност да се продаде сопствената работна сила на пазарот на трудот и покрај желбата тоа да се направи. Треба да се нагласи дека невработеноста ги опфаќа само оние поединци кои се работоспособни и кои истовремено бараат активно работа. Постојат неколку позначајни видови на невработеност:

а) Технолошка невработеност – која е предизвикана од процесот на автоматизација, кој пак е производ на интензивниот развој на технологијата, при што голем број на работници се едноставно заменети со машини.

б) Структурна невработеност – произлегува од неусогласеноста помеѓу понудата и побарувачката на работни места (се продуцираат повеќе кадри од одредена област а за нив нема толку слободни работни места)

в) Циклична невработеност – се појавува во услови на рецесија односно поголеми економски кризи, кога впрочем доаѓа до намалено производство, а со тоа и намалување, т.е. отпуштање на поголем број на луѓе

   - Инфлација – е состојба во која се намалува вредноста на домашната валута преку зголемување на цените на СИТЕ производи, при што мора да се печатат дополнителни количини на пари: зголемување на цените + печатење на пари = намалување на вредноста на валутите. Колку за илустрација, постои добра метафора за инлациската состојба: Во нормални економски услови, одите со пари во џеб за да купите една кошница со производи. Во услови на инфлација, одите со кошница полна со пари за да купите производи кои ќе ги ставите во џеб

2.      Социо – културни фактори – оваа група на фактори е релативно поапстрактна за разлика од претходната група. Тука, основен акцент се става на улогата на општествената нееднаквост (стратификација). Се наведуваат и други аспекти кои влијаат на сиромаштијата како на пример општествената мобилност (преминување од една општествена група во друга, или движење во рамките на една група), потоа се истакнува влијанието на животните циклуси врз сиромаштијата, при што се потенцира дека во младоста, семејството и поединците се посиромашни, па дека во зрелоста се намалуваат потребите, а се зголемуваат доходите и приходите, за да во староста (пензија) луѓето живеат скромен живот.

Мерење на сиромаштијата; Култура на сиромаштија

Кога станува збор за мерење на сиромаштијата, односно дали сиромаштијата може објективно да се измери, одговорот тешко се пронаоѓа со оглед на релативноста и мултидимензионалноста на овој феномен. Покрај многуте методи за мерење на сиромаштијата во овој текст ќе се задржиме на неколку од нив:

-          Доходот како мерка за сиромаштијата – доходот (семеен буџет) најчесто се зема како делумно објективен критериум за одредување на состојбата во едно семејство. Се смета дека оние со ниски доходи немаат доволно куповна (фина-нсиска) моќ да ги купат неопходните продукти. Со ова се поврзува и поимот потрошувачка кошница – неопходните продукти (просечни) за едно четири члено семејство за еден месец, пресметани во пари (во РМ вредноста на оваа кошни-ца варира но отприлика изнесува околу 12 000 денари). Но она што се забележува како мана на овој метод е фактот дека не секогаш луѓето ќе ги потрошат своите пари на овие нео-пходни продукти, туку може да ги потрошат за нешто сосем ирелевантно и непотребно (нерационално трошење). Друга слабост е фактот дека луѓето не добиваат финансиски сре-дства само преку доходите, туку и од други извори/приходи (кирии, надоместоци од земјиште и сл)

-          Релативен метод – со овој метод е поврзан поимот релативен приход (просечен приход), како и одредување на т.н. линија на сиромаштија (50, 60 или 70% во зависност од државата). Имено, релативниот (просечниот) приход е коли-чината на пари неопходни за едно семејство да функционира (опстои) нормално.

-          Бруто национален производ (БНП) – се дефинира како вкупна вредност на сите финални добра и услуги за една година на сите државјани на една земја (без разлика на нивната местоположба). Тука не се пресметуваат доходите на странците во РМ. Сличен поим со овој е Бруто домашен производ (БДП) кој ги опфаќа финалните добра и услуги во 1 година во рамките на една земја (без разлика дали се странци или државјани на РМ). Откако ќе се утврди БДП на една земја, таа во зависност од висината на БДП-то, се определува како сиромашна или богата земја.

2. Култура на сиромаштија – како е да се биде сиромашен – оваа теорија е една од доминантните посебно во 70-те години на минатиот век. Најпознатиот претставник на оваа теорија, Оскар Луис смета дека  сиромаштијата е една супкултура која има различен начин на живот заснован врз посебните вредности кои се појавуваат во сиромашните квартови. Тие вредности најчесто се однесуваат на немањето желба за успех, маргиналност, беспомошност и зависност. На ниво на семејството, доминираат вредности од типот на слободни врски и диви бракови, зголемен број на разводи, напуштање на семејството (најчесто од страна на таткото) и сл. На ниво на заедница, кај сиромашните постојат вредности кои се однесуваат на отсуство или намалено учество во институциите на општеството и сл. Друг значаен аспект на оваа теорија е ставот дека еднаш откако ќе се воспостави сиромаштијата во едно семејство, таа се обновува преку генерациите и не може да се искорени, од проста причина што децата на 6 или 7 години во сиромашно семејство, веќе се задоени со вредностите на својата поткултура (сиромаштија) и тешко можат да излезат од таа состојба.

3. Социјално исклучување – е поим кој се однесува на состојбата во која еден поединец или група не може да учествува во клучните аспекти на општеството во кое живее. Тие „клучни” аспекти се прилично тешки за одредување со оглед на релативноста која со себе ја носат. Меѓутоа, може групо да се определат во четири димензии: а)Потрошувачка – способност да се купуваат добра и услуги; б) Производство – учество во еко-номски активности; в) Политички ангажман – Вклу-ченост во донесувањето на одлуки на локално/национално ниво; г) Општествена интеракција – воспо-ставување на контакт со семејството, пријателите и заедницата во која се живее. Се смета дека доколку овие 4 аспекти се оневозможени, тогаш поединецот е социјално исклучен. 

Што е сиромаштијата - Апсолутна и релативна сиромаштијa

Сиромаштијата е еден од феномените за кои не постои единствен концепт и дефиниција токму поради релативната природа на сиромаштијата (различни држави – различни дефиниции за сиромаштија. Меѓутоа, ние ќе се држиме до следнава определба: Сиромаштијата е состојба во која на поединците/групите им недостигаат ресурси/средства за опстанок (храна, живеалиште, облека, здравствена заштита и образование).

Сиромаштијата била проучувана од многу социолози, меѓу кои и Карл Маркс кој сметал дека во капиталистички услови, овој феномен е невозможно да се надмине, дека тој секогаш ќе постои, се додека постои нееднаква распределба на ресурсите.

Исто така, многу социолози ги критикувале самите сиромашни луѓе истакнувајќи дека тие се сиромашни поради тоа што се мрзливи, неспособни и сл. Еден од тие социолози е Херберт Спенсер, кој сметал дека на сиромашните не треба да им се помага, да им се дава милосрдие. Оваа теорија спаѓа во т.н. индивидуалистички теории. Сепак, теориите според кои самите луѓе се виновни за тоа што се сиромашни, мо-жеби се надминати, и денес социолозите тежнеат да ја повр-зат сиромаштијата најпрво со општествените фактори, како невработеноста, со стратификацијата, нееднаквата распре-делба на општествените ресурси и сл.

Она што е важно во дефинирањето на сиромаштијата е да се прави разлика помеѓу двата концепти за сиромаштија:

-          Апсолутен концепт – кој ја определува сиромаштијата како состојба во која на поединецот или групата му недостигаат основните ресурси неопходни за живот. Вообичаено, тука сиромаштијата подразбира проценка на основните човекови потреби и истата се мери во контекст на средствата неопходни за одржување на оптималната телесна и здравствена состојба. Овој концепт е најзастапен во ниско развиените земји, кадешто луѓето се лишени од задоволување на физичките потреби. Најпознатиот претставник на овој концепт, Сибом Раунтри, смета дека апсолутната сиромаштија се однесува на одржување на нормален живот кое е поврзано со основните стандарди на неопходниот физички капацитет за продукција (платена работа) и репродукција (раѓање на деца и грижење за нив).

-          Релативен концепт – според кој, сиромаштијата е дефинирана како состојба на неможност на поединецот да ги оствари оние потреби (културни, здравствени и општествени) кои важат за вообичаени или прифатени како просек во општеството во кое живее. Ова значи дека сиромаштијата варира од едно во друго општество во зависност од животниот стандард на општествата. Исто така, важно да се спомне е дека овој концепт е својствен за високо развиените земји, таму кадешто проблемот не е во задоволување на основните потреби, туку задоволување на потребите кои се општествено одредени (одење во кино, театар, следење на спортски натпревари и сл.). Најпознатиот претставник на релативната дефиниција, Питер Таунсенд, смета дека луѓето дефинирани според релативниот концепт, се оние кои имаат недостаток од средства за добивање на потребните видови на храна, недостаток на учество во социјалните активности, во едно конкретно општество